W dobie globalnego ocieplenia i rosnącej potrzeby ochrony środowiska, odnawialne źródła energii, takie jak fotowoltaika, stają się kluczowym elementem zrównoważonego rozwoju. Dzięki możliwościom, jakie oferuje ta technologia, możemy nie tylko obniżyć emisję szkodliwych gazów cieplarnianych, ale także zwiększyć niezależność energetyczną oraz zmniejszyć koszty związane z zakupem energii elektrycznej.

W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak działają farmy fotowoltaiczne i mikroinstalacje, omówimy stan mocy fotowoltaicznej w Polsce oraz regulacje prawne związane z tym sektorem. Ponadto, zaprezentujemy najnowsze dane i prognozy dotyczące rynku fotowoltaiki oraz wyzwania, przed którymi stoi ta dynamicznie rozwijająca się branża.

Fotowoltaika – wprowadzenie

Fotowoltaika to technologia przekształcająca promieniowanie słoneczne w energię elektryczną za pomocą paneli fotowoltaicznych. Panele te montuje się na dachach budynków lub na gruncie. Fotowoltaika jest ekologiczna, ponieważ nie emituje zanieczyszczeń podczas pracy. Umożliwia produkcję taniej energii, obniżenie rachunków za prąd oraz zwiększenie niezależności energetycznej. Prosumentom, czyli osobom produkującym energię na własne potrzeby, pozwala na przekazywanie nadwyżek energii do publicznej sieci elektroenergetycznej.

Moc fotowoltaiczna w Polsce

Stan mocy elektrycznej zainstalowanej dla wszystkich rodzajów źródeł (konwencjonalnych i odnawialnych) w kwietniu 2024 r. wyniósł 67 455,861 MW, z czego odnawialne źródła energii miały prawie 44% (29 662,634 MW). W sektorze OZE fotowoltaika zajmuje pierwsze miejsce z udziałem 60,27%. Na koniec 2023 roku Polska znalazła się na czwartym miejscu w zestawieniu krajów UE, które zamontowały najwięcej paneli, z wynikiem 4,6 GW.

Jak podkreślił Grzegorz Wiśniewski, prezes zarządu Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO), polska fotowoltaika na koniec roku 2023 osiągnęła moc zainstalowaną 17,08 GW, a 17,73 GW na koniec pierwszego kwartału 2024 roku. Przyrost nowych mocy w wartościach bezwzględnych był podobny jak w roku 2022 i wyniósł ok. 4,6 GW. - Pod względem mocy zainstalowanej jesteśmy szóstym rynkiem w UE, na którym dominują Niemcy z ponad 80 GW. Na świecie Polska znalazła się na 12 miejscu. Jeśli natomiast chodzi o moc zainstalowaną na mieszkańca jesteśmy na czwartym miejscu, wyprzedzają nas tylko Holandia, Niemcy i Australia - podał prezes IEO. 

Największa farma fotowoltaiczna w Polsce, o mocy 204 MW, znajduje się w Zwartowie na Pomorzu i została oddana do użytku we wrześniu 2022 r. przez firmę Respect Energy. Drugą co do wielkości jest farma w Brudzewie, wybudowana przez ESOLEO dla grupy ZE PAK, z mocą 70 MW. Trzecia co do wielkości to farma w Witnicy, o mocy 64 MW, wykonana przez firmę BayWa i obecnie należąca do Alternus Energy Group.

Fotowoltaika a regulacje prawne w Polsce

Instalacje fotowoltaiczne w Polsce są regulowane przez kilka kluczowych aktów prawnych, które określają zasady ich montażu i użytkowania. Ustawa o Odnawialnych Źródłach Energii jest jednym z głównych dokumentów, który precyzyjnie reguluje funkcjonowanie instalacji prosumenckich. Definiuje prosumentów jako osoby lub firmy produkujące i konsumujące energię, z zasadą możliwości oddawania nadwyżek do sieci energetycznej i ich późniejszego odbioru w wysokości do 80%. Ustawa ta także mówi o braku opłaty przyłączeniowej, podaje zasady rozliczeń oraz określa, że montaż licznika dwukierunkowego leży po stronie zakładu energetycznego.

Prawo energetyczne natomiast definiuje wszystkie odnawialne źródła energii, w tym fotowoltaikę i określa zasady instalacji różnych systemów produkujących energię elektryczną. Prawo budowlane reguluje, że instalacja fotowoltaiczna wymaga zgłoszenia lub pozwolenia na budowę w zależności od mocy instalacji. Instalacje o mocy powyżej 6,5 kW wymagają uzgodnienia projektu z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz zgłoszenia zakończenia budowy do Państwowej Straży Pożarnej.

Rynek fotowoltaiki w 2024 roku – raport 

W połowie czerwca 2024 Instytut Energii Odnawialnej opublikował raport „Rynek fotowoltaiki w Polsce 2024”. Podsumowano w nim przy pomocy najważniejszych ekspertów branży obecna sytuację na rynku PV w Polsce, a także zjawisko ujemnych cen energii, problemy rozwoju przemysłu PV, szanse oferowane przez agrofotowoltaikę oraz systemowe podejście do magazynowania energii. Wskazuje kierunki działań na najbliższą przyszłość, aby zrealizować cele na 2030 rok z odpowiednią wartością dodaną dla polskiej branży PV i krajowego łańcucha dostaw. 

Raport podkreśla konieczność dalszego uproszczenia procedur administracyjnych oraz inwestycji w modernizację sieci energetycznych i budowę magazynów energii. Nowe przepisy i regulacje, zarówno na poziomie krajowym, jak i unijnym, mają kluczowe znaczenie dla wsparcia dalszego rozwoju sektora fotowoltaiki. Raport zwraca uwagę na narastający problem curtailmentu. Zjawisko curtailmentu, czyli czasowego ograniczania produkcji energii z farm PV, staje się coraz bardziej powszechne, zwłaszcza w okresach szczytowej generacji. Problemy te dotyczą głównie większych instalacji i wymagają strategicznych działań oraz innowacyjnych rozwiązań technologicznych. Implementacja nowych dyrektyw UE, takich jak RED III oraz Net-Zero Industry Act, stawia ambitniejsze cele w zakresie OZE i wspiera lokalną produkcję technologii neutralnych emisyjnie. Te regulacje mają na celu przyspieszenie rozwoju fotowoltaiki i innych OZE w Europie. 

Rozliczanie fotowoltaiki 

W 2022 roku wprowadzono kontrowersyjną zmianę w zasadach rozliczania fotowoltaiki, przejście na nowy system net-billing był krytykowane. Właściciele instalacji fotowoltaicznych muszą teraz płacić wysoką opłatę za pobierany prąd i otrzymują mniej korzystną stawkę za sprzedaną energię.

Od 1 lipca 2024 wprowadzono taryfę dynamiczną. Nowy system polega na rozliczaniu energii na podstawie ceny giełdowej godzinowej na rynkach dnia następnego, co oznacza zmienne stawki w zależności od pory dnia i warunków rynkowych.

Aktualnie użytkownicy mogą korzystać też z systemu net-metering, który pozwala na bezgotówkowe rozliczanie nadwyżek energii. Dotyczy to tylko tych, którzy zainstalowali panele przed 31 marca 2022 roku, i mogą korzystać z tego systemu do 2037 roku.

Dofinansowania fotowoltaiki

W Polsce duża liczba osób decyduje się na instalacje fotowoltaiczne dzięki dostępnym programom dofinansowania. W 2024 roku konsumenci mogą ponownie ubiegać się o środki na modernizację swoich gospodarstw w zakresie odnawialnych źródeł energii. Możliwości wsparcia finansowego są dostępne zarówno z programów centralnych, jak i lokalnych.

Jednym z najpopularniejszych programów wspierających instalacje fotowoltaiczne jest rządowy program "Mój prąd". W grudniu 2023 r. zakończyła się już piąta edycja tego programu. Oferuje on nie tylko dofinansowanie samej fotowoltaiki, ale również finansowanie magazynów ciepła oraz magazynów energii elektrycznej. Ministerstwo Klimatu i Środowiska zapowiedziało już kolejną edycję programu, a szczegóły mają zostać ogłoszone tuż przed rozpoczęciem naboru. Popularność fotowoltaiki w Polsce jest widoczna, gdyż liczba takich instalacji przekroczyła już 1,3 miliona.

Problemy, z jakimi zmaga się obecny rynek

Farmy fotowoltaiczne są kluczowe dla modernizacji polskiego systemu energetycznego, ale borykamy się z poważnym problemem bilansowania nadwyżek energii. W maju 2024 roku operator przesyłowy energii elektrycznej, PSE, nakazał ograniczenie produkcji przez farmy fotowoltaiczne przez 14 dni, aby zbilansować krajowy system elektroenergetyczny. To wyzwanie wymaga natychmiastowych działań, aby odpowiednio zarządzać nadwyżkami energii ze źródeł fotowoltaicznych.

Ireneusz Kulka z EDP Energia Polska podkreśla, że odpowiedzią na te problemy nie powinno być ograniczanie rozwoju fotowoltaiki ani spowalnianie przyłączania nowych źródeł odnawialnych. Zamiast tego, potrzebne jest systemowe zagospodarowanie nadwyżek produkcji energii poprzez budowę magazynów energii lub wykorzystanie jej do produkcji ciepła systemowego. Rosnące zainteresowanie fotowoltaiką wymaga skutecznego zarządzania produkcją energii, co staje się kluczowym wyzwaniem dla dalszego rozwoju tej branży w Polsce.

Grzegorz Wiśniewski z Instytutu Energetyki Odnawialnej zauważa, że mimo spadku tempa przyłączania instalacji fotowoltaicznych, Polska nadal rozwija się w tej dziedzinie. Jednak barierą są wysokie odmowy przyłączenia instalacji do sieci, które wynoszą nawet 83,6 GW w 2023 roku, głównie z powodu niewystarczającej infrastruktury sieciowej i problemów z lokalizacją nowych elektrowni. — Skala odmów przyłączenia instalacji do sieci jest niewyobrażalnie wysoka. Przez sito operatorów przechodzi tylko co 10 projekt, więc nie możemy mówić o stabilnym rozwoju branży — wskazuje Wiśniewski. 

Wpływ na środowisko

Instalacje fotowoltaiczne mają pozytywny wpływ na środowisko, redukując emisję gazów cieplarnianych, ale wiążą się także z pewnymi negatywnymi skutkami. Produkcja paneli słonecznych wymaga zużycia surowców i energii, co może obciążać środowisko. Instalacje te mogą wpływać na lokalne ekosystemy i bioróżnorodność poprzez zmiany w glebie i roślinności oraz wycinanie drzew. Odpady i recykling paneli również stanowią wyzwanie, gdyż zawierają toksyczne materiały, jednak tutaj pojawia cieszący się coraz większa popularnością recykling OZE. Zużyte moduły można przekazać firmie zajmującej się ich recyklingiem. Są to wyspecjalizowane jednostki, które z modułów PV odzyskują szkło, aluminium, miedź i tworzywo sztuczne. Nowoczesna technologia sprawia, że 80-90% ogniw fotowoltaicznych nadaje się do ponownego użytku. Surowce wtórne sprawdzą się też w różnych branżach. Właśnie dlatego instalację fotowoltaiczną można uznać za ekologiczne źródło energii. 

Perspektywy na przyszłość

Rozwój fotowoltaiki w Polsce wymaga zmian prawnych, które uproszczą proces uzyskiwania pozwoleń na budowę dużych instalacji oraz przyłączeń do sieci energetycznej. Eksperci podkreślają również konieczność budowy magazynów energii. Fotowoltaika stała się kluczowym sektorem energetycznym w Polsce, ale rozwój hamuje brak zgód na przyłączenia do sieci. Miłosz Motyka z Ministerstwa Klimatu i Środowiska podkreśla, że modernizacja sieci energetycznych i magazynowanie energii są priorytetami. – Analizujemy program Mój prąd i rozważamy pomysł na wprowadzenie w przyszłości obowiązku posiadania magazynu energii przy instalowaniu źródła PV – mówi minister. Z kolei przedsiębiorcy wskazują na potrzebę uproszczenia przepisów, co mogłoby zwiększyć dynamikę inwestycji w fotowoltaikę.

fot. główna: Depositphotos