Jak wszystkie bliskie relacje, również relacja z naturą decyduje o jakości naszego życia. Chociaż nie ma chwili, w której ta relacja ustaje, warto ją celebrować i temu właśnie służy specjalny dzień w roku: 5 czerwca – Światowy Dzień Środowiska. Dzień ten przypomina nam, że czyste powietrze, rzeki i jeziora zasobne w wody słodkie, bujne łąki, lasy i mokradła, a przede wszystkim żyzne grunty, stanowią podstawę naszej egzystencji, i że są z nami współzależne. Dobra kondycja ekosystemów lądowych to gwarancja naszego bezpieczeństwa, podobnie jak budowanie odporności na suszę i jej skutki, a także przeciwdziałanie pustynnieniu.  

Nasza ziemia. Nasza przyszłość. Jesteśmy Re:Generacją – pod takim hasłem już za moment ruszą obchody Światowego Dnia Środowiska 2024. Ustanowiony 52 lata temu przez Narody Zjednoczone, dla upamiętnienia powołania do życia Programu ONZ ds. Środowiska (UNEP), dzień ten stał się globalną marką komunikującą zagrożenia ekologiczne i egzystencjalne naszych czasów. Od 1973 roku Światowy Dzień Środowiska (World Environment Day, WED) zwraca uwagę na istotne kwestie środowiskowe. W tym czasie pomógł skłonić rządy, przedsiębiorstwa, grupy społeczeństwa obywatelskiego i jednostki do uwzględniania w politykach i działaniach aktualnych środowiskowych wyzwań.  W Polsce, oficjalne obchody tego dnia co roku organizuje UNEP/GRID-Warszawa (https://www.dlaplanety.pl/). 

Ekosystemy na całym świecie są zagrożone  

Lasy, łąki, mokradła, tereny uprawne i jeziora – wszystkie naturalne obszary, od których zależy istnienie ludzkości, zbliżają się do punktu krytycznego. Wg danych #ONZ, aż 40% lądowej powierzchni planety uległo degradacji, co bezpośrednio dotyka połowę światowej populacji i zagraża mniej więcej połowie światowego PKB (44 biliony dolarów). Liczba i czas trwania susz wzrosły od 2000 r. o 29%. – jeśli nie podejmiemy pilnych działań, do 2050 r. skutki susz mogą dotknąć ponad trzy czwarte ludzkości.

Degradacja gleby, susza i pustynnienie są nierozerwalnie wplecione w potrójny kryzys planetarny. Kryzys, napędzany działalnością człowieka oraz niezrównoważoną produkcją i konsumpcją, zbierają żniwo w ekosystemach na całym świecie. Ponad 2 miliardy hektarów powierzchni lądów uległo degradacji, głównie w wyniku nieodpowiedzialnego gospodarowania gruntami. Na całym świecie, spadek produktywności gleby związany z erozją, zubożeniem gleby i zanieczyszczeniem, wpływa na bezpieczeństwo żywnościowe, źródła utrzymania i zdrowie, szczególnie w przypadku najbardziej bezbronnych ludzi na świecie. Najbardziej dotknięte są społeczności wiejskie, drobni rolnicy i osoby skrajnie biedne. Kryzys klimatyczny skutkuje tym, że susza stała się zagrożeniem egzystencjalnym, a liczba epizodów i czas ich trwania na świecie wzrosły w ciągu ostatnich dwóch dekad średnio o prawie jedną trzecią.  

Jednak rekultywacja gruntów może odwrócić postępującą falę degradacji gleby, suszy i pustynnienia. Każdy dolar zainwestowany w odbudowę może przynieść aż do 30 dolarów w usługach ekosystemowych. Odbudowa zwiększa źródła utrzymania, zmniejsza ubóstwo i buduje odporność na ekstremalne warunki pogodowe. Regeneracja gruntów zwiększa magazynowanie dwutlenku węgla i spowalnia zmiany klimatyczne. Przywrócenie zaledwie 15 procent gruntów i wstrzymanie dalszego przekształcania mogłoby zmniejszyć prawdopodobieństwo spodziewanego wymierania gatunków o nawet 60 procent. 

Proces ożywiania przestrzeni naturalnych — nazywany odbudową ekosystemów — nigdy nie był tak pilny. Wiele krajów na całym świecie zdaje sobie z tego sprawę. Do rekultywacji przeznaczono od 765 milionów do 1 miliarda hektarów gruntów na całym świecie. Prawie połowa z tego przypada na Afrykę Subsaharyjską, przy czym znaczące zobowiązania znajdują się także w Azji i Ameryce Łacińskiej. 

Re:Generacja – razem dla ekosystemów 

Renaturyzacja gruntów jest kluczowym filarem Dekady ONZ na rzecz odbudowy ekosystemów (2021–2030), na której oparty jest program Re:Generacja (https://re.generacja.org/). Dekada, wyznaczona na lata 2021-2030, jest wezwaniem do ochrony i odtwarzania ekosystemów na całym świecie, co ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów Agendy 2030. W odpowiedzi na to wezwanie, UNEP/GRID-Warszawa wspiera cenne polskie ekosystemy we współpracy ze służbami ochrony przyrody, w tym polskimi parkami narodowymi, angażując przedstawicieli sektora prywatnego w ich odbudowę i ochronę.  

Partnerami instytucjonalnymi programu są: Muzeum w Wilanowie, Muzeum Łazienki Królewskie, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego, OTOP, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego, Fundacja Mare, a także parki narodowe. Za nami działania w Biebrzańskim i Słowińskim Parku Narodowym, a na rok bieżący zaplanowane są już prace w parkach Kampinoskim i Karkonoskim. Uwaga! Na finansowanie ciągle jeszcze czekają ekosystemy w Bieszczadzkim i Pienińskim Parku Narodowym.  

Dzięki wsparciu finansowemu 15 partnerów biznesowych, działaniami ochronnymi zostało objęte już 18 ekosystemów w całej Polsce.   

Światowy Dzień Środowiska w Polsce 

W dniu 5 czerwca w Warszawie, odbędzie się organizowana przez UNEP/GRID-Warszawa uroczystość z udziałem przedstawicieli świata nauki, organizacji pozarządowych, biznesu oraz administracji centralnej. Tego dnia wieczorem zaświecą na zielono Pałac Kultury i Nauki oraz Most Śląsko-Dąbrowski.  

Z kolei w największych miastach Polski na ekranach firmy Screen Network, już dziś można przyjrzeć się pierwszej odsłonie kampanii Światowego Dnia Środowiska. Przedstawione na nich najbardziej rozpoznawalne obiekty architektoniczne, jak Pałac Kultury i Nauki czy Spodek w Katowicach, artystycznie zmienione przez sztuczną inteligencję. Wykreowane w ten sposób futurystyczne wizje "miast pustyni" przestrzegają przed kryzysem ekosystemów lądowych, jaki przekazujemy kolejnym generacjom: problemami suszy, pustynnienia i erozji gleby.  

Druga odsłona kampanii, oparta na kreacjach przygotowanych przez UNEP (globalnego organizatora tego dnia), kieruje przekaz: “Możemy być Re:Generacją" do różnych pokoleń: Boomersów, Millenialsów, przedstawicieli Generacji Z czy Generacji X. Różnice między pokoleniami znikają, kiedy otwieramy oczy na pilną potrzebę odtwarzania ekosystemów lądowych, ponieważ wszyscy jesteśmy równi wobec Natury.  

Polskie obchody Światowego Dnia Środowiska uzyskały patronat honorowy: Komisji Europejskiej, Prezydenta m.st. Warszawy oraz Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.  

Globalna kampania

Światowa kampania organizowanego przez UNEP Światowego Dnia Środowiska 2024 rozpoczęła się 28 kwietnia. Tradycyjnie, UNEP kieruje do wszystkich ludzi na świecie przesłanie do celebrowania naszej relacji naturą zachęcając do tego, żeby: 

Rozpowszechniać informacje na temat ochrony i odbudowy ekosystemów, inspirować innych dzieląc się tym, jak pomagamy ożywić glebę i zatrzymywać wodę – używając hashtagów #WorldEnvironmentDay i #ŚwiatowyDzieńŚrodowiska. 

Odwiedzanie strony internetowej kampanii [www.worldenvironmentday.global/],  korzystanie z zasobów wiedzy na temat regeneracji ekosystemów, najnowszych aktualizacji, historii, aktualności i wskazówek oraz zaangażować się w sprawy odnowy gruntów. 

Dzielić się i wzmacniać w swojej społeczności przesłania Światowego Dnia Środowiska dotyczące tego, jak zaangażować się w sprawy gruntów i wysiłki restauratorskie.

Celem globalnych kampanii Światowego Dnia Środowiska jest co roku inspirowanie partnerstw na rzecz odbudowy zdolności regeneracyjnych naszej planety i propagowanie takiej ścieżki rozwoju, która będzie w równowadze ze środowiskiem. Także w tym roku, UNEP postuluje łączenie się we współpracy przeciwko degradacji ekosystemów. Działając zespołowo, możemy odeprzeć egzystencjalne zagrożenie suszą i pustynnieniem. Angażując się w dotarcie do właściwych ludzi, możemy przyspieszyć realizację zobowiązań rządowych i międzyrządowych na rzecz stabilnego klimatu, zdrowej przyrody i planety wolnej od zanieczyszczeń.  

W ramach kampanii informacyjnej w roku 2024, UNEP wskazuje kierunki koniecznych zmian, w które warto się zaangażować. Postuluje zmianę nawyków żywieniowych i popularyzację produktów spożywczych, które pomogą “uleczyć naszą glebę”, a także uczynienie rolnictwa zrównoważonym. Niektóre produkty spożywcze mogą faktycznie pomóc w naprawie gleby. Włączenie do diety większej ilości roślin strączkowych, takich jak fasola, soczewica, ciecierzyca i groch, to sposób na zastąpienie białka zwierzęcego pełnowartościowym zamiennikiem roślinnym.  

W kampanii pojawia się cała lista podpowiedzi, jak uczynić systemy żywnościowe bardziej zrównoważonymi. Jednym z nich jest reforma finansowania rolnictwa. Obecnie producenci rolni na całym świcie otrzymują od krajów wsparcie finansowe w wysokości 540 miliardów dolarów rocznie. Około 87 procent dotacji albo zniekształca ceny, albo szkodzi przyrodzie i zdrowiu ludzkiemu. Ale możemy to zmienić. 

Oto przykłady proponowanych działań, jakie mogą być wdrożone.  

Rządy i sektor finansowy: 

• Promowanie rolnictwa regeneracyjnego w celu zwiększenia produkcji żywności przy jednoczesnej ochronie ekosystemów 

• Zapewnienie bardziej sprawiedliwego dostępu do ziemi, wody, kredytów i rynków drobnym rolnikom i społecznościom marginalizowanym 

• Inwestowanie w badania i rozwój wokół specyficznych dla lokalnych grup systemów żywnościowych, aby uwolnić drzemiący w nich potencjał i udostępnić dla szerszego zastosowania 

Przedsiębiorstwa związane z sektorem rolniczym: 

• Opracowanie odmian roślin uprawnych odpornych na zmianę klimatu i innych środków adaptacyjnych, aby pomóc rolnikom złagodzić skutki suszy i zmiany klimatu 

• Połączenie tradycyjnej wiedzy ludowej z postępem naukowym, aby opracować uprawy i metody rolnictwa, które będą zrównoważone i skalowalne 

• Przyjęcie zrównoważonych technik rolniczych poprzez wykorzystanie tradycyjnych odmian roślin uprawnych ze względu na ich wartość odżywczą, odporność na suszę i szkodniki oraz adaptację do zmiany klimatu 

• Ograniczenie marnowania i strat żywności na poziomie sprzedaży detalicznej i usług gastronomicznych, aby ograniczyć zużycie wody i emisję gazów cieplarnianych 

• Zwiększenie środków na badania i rozwój nowych technologii w produkcji roślinnej i zwierzęcej 

• Zapewnienie kontrolowanego stosowania nawozów i środków owadobójczych tak, aby uniknąć degradacji gleby 

• Skupienie się na uprawach dostosowanych do lokalnych ekosystemów i klimatu 

Szkoły, uniwersytety, firmy, kluby, społeczeństwo obywatelskie i organizacje wyznaniowe mogą: 

• Korzystać ze zrównoważonej żywności i ograniczać marnowanie żywności w stołówkach i podczas wydarzeń 

• Praktykować zrównoważone rolnictwo w ogrodach społecznościowych i na kampusach 

• Wspierać zaangażowanie społeczności w oparciu o wspólne wartości 

• Wdrażać skierowane do młodzieży kampanie edukacyjne i uświadamiające na temat znaczenia rekultywacji gruntów w społecznościach 

Każdy z nas może: 

• Wykorzystać swoją siłę nabywczą, aby wspierać wyłącznie marki, które pozyskują materiały w sposób zrównoważony 

• Kupować lokalnie, aby wspierać lokalnych rolników w ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych 

• Włączyć do diety więcej produktów przyjaznych dla gleby, takich jak soczewica, fasola i ciecierzyca 

• Zmienić dietę tak, aby była regionalna, sezonowa i bogata w rośliny 

• Domagać się lepszego oznakowania zawierającego informacje na temat śladu węglowego produktów i zrównoważonego rozwoju 

• Rozpowszechniać informacje, organizując zrównoważone posiłki i dzieląc się wskazówkami, jak ograniczyć marnowanie żywności w gospodarstwach domowych 

Jak przekonuje UNEP “nie możemy cofnąć czasu, ale możemy uprawiać lasy, zazieleniać nasze miasta, zbierać wodę deszczową i jeść żywność przyjazną dla gleby. Możemy być pokoleniem, które w końcu zawrze pokój z ziemią.” 

Fot. Depositphotos