Energetyka wiatrowa na lądzie jest kluczowym elementem dekarbonizacji sektora energetycznego. W Polsce jednakże, od 7 lat, aż 99,7 proc. kraju (zgodnie z obliczeniami Fundacji Instrat z 2021 roku) jest wyłączone z możliwości budowy farm wiatrowej. Zablokowanie branży zostało spowodowane uchwaleniem niesławnej ustawy antywiatrakowej i odmienianej już przez wszystkie przypadki tzw. zasady 10H. Obecnie ustawa ta jest procedowana w Sejmie i żywo dyskutowana w przestrzeni publicznej. 

Prace  sejmowe nad liberalizacją ustawy antywiatrakowej, jak dotąd nie napawają optymizmem.  Poprawka wniesiona przez Marka Suskiego (PiS) w styczniu 2023 roku, zakłada, że farmy wiatrowe będą mogły powstawać w odległości 700 metrów od budynków mieszkalnych. Pierwotnie projekt nowelizacji wyznaczał granicę na 500 metrach niezależnie od rodzaju zabudowy. W przypadku budynków gospodarczych czy przemysłowych odległość ta się nie zmienia i nadal wynosi 500 metrów. Zmiana minimalnej odległości elektrowni wiatrowych na 700 metrów uniemożliwi  wykorzystanie potencjału polskiej branży wiatrowej - zamiast kilkunastu powstanie co najwyżej kilka GW mocy zainstalowanej w wietrze. 

Ceny energii elektrycznej gwałtownie rosną w całej Europie. Usunięcie barier dla budowy nowych farm wiatrowych może w przyszłości pomóc wyhamować wzrosty cen energii (PSEW, Fundacja Instrat).  Zależność tą rozumieją Niemcy, które w 2022 roku uchwaliły szereg zmian prawnych mających przyśpieszyć rozwój energetyki wiatrowej nad Renem.

Lądowa energetyka wiatrowa w Niemczech

Lądowa energetyka wiatrowa (dalej: onshore) odgrywa istotną rolę w niemieckiej transformacji energetycznej. Szybki rozwój branży wiatrowej może zmniejszyć zależność od importowanych paliw kopalnych z Rosji, co samym zwiększy bezpieczeństwo energetyczne Niemiec. Według głównego celu niemieckiego rządu moc zainstalowana lądowych elektrowni wiatrowych ma się podwoić do 2030 roku (z obecnego poziomu około 56 GW do 115 GW mocy zainstalowanej). Nie dało się tego osiągnąć przy długich procesach inwestycyjnych i terminach realizacji nowych projektów. 

Ekspansja lądowej energetyki wiatrowej w Niemczech w ostatnich latach przeżywała załamanie. Tylko 0,8 procent powierzchni Niemiec zostało wyznaczone do wykorzystania energii wiatrowej, a według rządu federalnego tylko 0,5 procent powierzchni Niemiec było dostępne dla energii wiatrowej w 2022 roku. Jedną z głównych przyczyn są zbyt długie procedury administracyjne, które w wielu przypadkach ciągną się latami (według danych Deutsche Energie Agentur, obecnie oddanie gotowych do eksploatacji farm wiatrowych zajmuje średnio od siedmiu do ośmiu lat). Przez długi czas pozwolenie na budowę i eksploatację turbiny wiatrowej (niem. Bau- und Betriebsgenehmigung einer Windenergieanlage) jest ograniczone do określonego typu turbiny. Z powodu przestojów produkcyjnych ze strony producenta, modernizacji modeli lub wąskich gardeł w łańcuchu dostaw, poszczególne typy turbin często nie są dostępne w odpowiednim czasie. Bez gruntownej reformy prawa o zezwoleniach i znacznego przyspieszenia procedur zatwierdzania budowy nowych turbin nie uda się osiągnąć ani celów ekspansji energii wiatrowej, ani celów klimatycznych. Niemiecki rząd opracował pakiet regulacji prawnych tzw. Wind-an-Land-Gesetz (dalej: WaLG), który zmienia treść przepisów w najważniejszych aktach prawnych dotyczących branży wiatrowej. Jego podstawowym celem jest uproszczenie procedury planowania i wydawania zezwoleń na budowę turbin wiatrowych na lądzie.

Nowelizacja przepisów dotyczących branży wiatrakowej w Niemczech

Dostępność wystarczającej liczby dodatkowych terenów pod projekty wiatrowe będzie miała kluczowe znaczenie dla realizacji celów w zakresie energetyki wiatrowej na lądzie. W WaLG ustalono wiążący cel 2 procent do 2032 roku w zakresie przeznaczenia gruntów pod lądową energetykę wiatrową w krajach związkowych (niem. Länder). Kraje związkowe muszą przydzielić wystarczającą ilość terenów i zapewnić sprawne planowanie i wydawanie pozwoleń. Jednakże ustawodawca federalny pozostawia kompetencję planistyczną krajom związkowym pod warunkiem, że znacząco zwiększą one wyznaczone obszary dla projektów energetyki wiatrowej. Zgodnie z nowymi ramami prawnymi, dla każdego kraju związkowego tzw. wartość wkładu obszarowego (niem. Flächenbeitragswert) określa wiążące cele na rok 2027 lub 2032 roku. Wartość ta uwzględnia już istniejące obszary dla turbin wiatrowych w poszczególnych krajach związkowych. Kraje związkowe zapewnią, że odpowiednie plany regionalne lub ustawy krajowe określające obszary energetyki wiatrowej zostaną odpowiednio zaktualizowane do 31 maja 2024 roku. Kraje związkowe nadal mogą ustalać minimalne odległości dla turbin wiatrowych do jednego kilometra od obszarów mieszkalnych. Jednakże zasady te mają zastosowanie tylko wtedy, gdy cele określone w WaLG zostały osiągnięte w poszczególnych krajach związkowych.

W przyszłości wyznaczanie obszarów dla energetyki wiatrowej zostanie uproszczone poprzez (częściową) rezygnację z dotychczas obowiązujących zasad planowania. Obecnie, jeśli plan rozwoju regionalnego, zgodnie z obowiązującymi ramami prawnymi, przewiduje stworzenie obszarów, na których rozwój energetyki wiatrowej jest priorytetowy (niem. Vorranggebiete), projekty wiatrowe mogą być budowane wyłącznie w obrębie tych priorytetowych obszarów. Jak dotąd kraje związkowe wykorzystują ten mechanizm do koncentracji projektów energetyki wiatrowej na określonych obszarach. Wraz z wejściem przepisów WaLG w życie, jeżeli docelowe wartości udziału energetyki wiatrowej na danym obszarze nie zostaną osiągnięte, lokalizowanie projektów wiatrowych będzie dozwolone na całym obszarze zewnętrznym (niem. Außenbereich) objętym planem rozwoju regionalnego.

Wnioski

Niemcy postawiły w sobie ambitny cel w zakresie ekspansji lądowej energetyki wiatrowej. Biorąc pod uwagę aktualny rozwój sytuacji międzynarodowej i szybko rosnące koszty energii, transportu międzynarodowego i surowców, kluczowe jest przyspieszenie rozwoju wykorzystania instalacji OZE. Nowe przepisy prawne odzwierciedlają silną wolę polityczną, aby rozwinąć lądową energetykę wiatrową i osiągnąć neutralność klimatyczną. Większość zmian weszła w życie 1 stycznia 2023 roku. W kolejnych latach ma być dodawane co najmniej 10 GW mocy rocznie (§ 28 Eurnerbare Energie-Gesetz 2023). Nowe roczne cele ekspansji również znacznie przekraczają poprzednią rekordową ekspansję z 2017 roku, kiedy to do sieci podłączono turbiny wiatrowe o mocy ok. 5,3 GW (dane Deutsche WindGuard, z 2018).

Niemiecka nowelizacja przepisów dotyczących branży onshore może służyć za przykład polskiemu ustawodawcy, któremu wciąż nie udało się znowelizować niesławnej ustawy „antywiatrakowej”, która od 2016 roku hamuje budowę i eksploatację turbin wiatrowych w Polsce.

 Bartłomiej Kupiec

Prawnik i analityk polityki klimatycznej. Redaktor naczelny portalu Energystreamer. Członek Stowarzyszenia "Z Energią o Prawie".  Zdobywał doświadczenie w wiodących polskich i międzynarodowych kancelariach prawnych, think-tankach oraz niemieckiej firmie konsultingowej. Ponadto zajmował stanowisko starszego specjalisty w Ministerstwie Rozwoju i Technologii, gdzie opracowywał i analizował regulacje dla sektora odnawialnych źródeł energii oraz społeczności energetycznych w celu wdrożenia unijnych dyrektyw do krajowego porządku prawnego.

Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w Jagiellońskim w Krakowie. Absolwent Szkoły Prawa Amerykańskiego organizowanej przez The Catholic University of America, Columbus Law School w Waszyngtonie we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim. Absolwent Szkoły Prawa Niemieckiego, organizowanej przez Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim.