Transformacja energetyczna wymaga nowoczesnych technologii, technologie zaś – surowców krytycznych. Raport Międzynarodowej Agencji Energetycznej wskazuje, że największe wyzwanie związanym z surowcami krytycznymi stanowi zapewnienie stabilnych łańcuchów dostaw, umożliwiających dalszą dekarbonizację sektora energetycznego.

Jak informuje raport Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA) „Global Critical Minerals Outlook 2024”, surowce krytyczne – które są niezbędne dla szeregu czystych technologii energetycznych – stały się w ostatnich latach jednym z priorytetów politycznych ze względu na rosnący popyt, zmienne ceny oraz wąskie gardła w łańcuchu dostaw.

Prezentowany raport przedstawia prognozy popytu i podaży surowców krytycznych transformacji energetycznej w oparciu o najnowsze trendy technologiczne i polityczne.

Raport ocenia również kluczowe zagrożenia dla niezawodności, zrównoważonego rozwoju i krytycznych łańcuchów dostaw surowców, jak również analizuje dalsze ścieżki rozwoju sektora dla interesariuszy politycznych oraz branżowych.

Czym są surowce krytyczne? 

Wraz z globalną transformacją energetyczną, coraz większą rolę odgrywają surowce krytyczne (zwane również minerałami krytycznymi).

Ze względu na ich powszechne zastosowanie w technologiach czystej energii, według Międzynarodowej Agencji Energii (IEA) istnieją cztery główne surowce krytyczne: lit, kobalt, miedź i nikiel. Departament Energii Stanów Zjednoczonych wymienił lit, nikiel i kobalt, a także dysproz, iryd, neodym, prazeodym oraz terb jako najważniejsze surowce dla sektora energetycznego. 

Jak podaje Międzynarodowa Agencja Energii, w latach 2017-2022 popyt ze strony sektora energetycznego był głównym czynnikiem stojącym za trzykrotnym wzrostem ogólnego popytu na lit, 70 proc. wzrostem popytu na kobalt i 40 proc. wzrostem popytu na nikiel. Tylko w 2022 roku udział zastosowań czystej energii w całkowitym popycie surowców krytycznych osiągnął 56 proc. dla litu, 40 proc. dla kobaltu i 16 proc. dla niklu.

Energy Monitor w raporcie „The countries controlling the critical minerals supply chain: in four charts” zidentyfikował dziesięć największych krajów pod względem posiadania rezerw surowców krytycznych. 

Na czele państw sprawujących kontrolę nad kopalniami surowców krytycznych jest Kanada, drugie miejsce zajmują Stany Zjednoczone, zaś trzecie miejsce na podium światowych liderów wydobycia surowców krytycznych zajmują Chiny.

Unie Europejska również nie zasypuje gruszek w popiele.

18 marca Rada Unii Europejskiej przyjęła Europejski Akt o Surowcach Krytycznych (ang. Critical Raw Material Act – CRMA), mający za zadanie zapewnić bezpieczne i zrównoważone dostawy surowców krytycznych. Przyjęty dokument zawiera dwa wykazy surowców (w jednym znalazły się 34 surowce krytyczne, w drugim – 17 surowców strategicznych).

Surowce krytyczne tańsze, ale nadal w cenie

W raporcie stwierdzono, że chociaż niższe ceny surowców krytycznych w ubiegłym roku były dobrą wiadomością dla konsumentów i przystępności cenowej, stanowiły one również przeszkodę dla nowych inwestycji. W 2023 roku inwestycje w wydobycie surowców krytycznych wzrosły o 10 proc., a wydatki na poszukiwania wzrosły o 15 proc.

Materiały wykorzystywane do produkcji baterii odnotowały szczególnie znaczące spadki. Cena litu spadła o 75 proc., a ceny kobaltu, niklu i grafitu spadły od 30 proc. do 45 proc., co pomogło obniżyć ceny baterii o 14 proc. Przy utrzymującym się wzroście popytu, spadki te były spowodowane w głównej mierze znaczącym wzrostem globalnej podaży, pomagając zrównoważyć gwałtowne wzrosty cen w 2021 i 2022 roku. 

Zmiana cen minerałów i metali według kategorii, styczeń 2020 r. - kwiecień 2024 r., Źródło: IEA (2024), Global Critical Minerals Outlook 2024, Licencja: CC BY 4.0

Obecna wielkość rynku surowców związanych z transformacją energetyczną ma wzrosnąć ponad dwukrotnie, do 770 mld USD do 2040 roku na drodze do zerowej emisji netto.