Atak Rosji na Ukrainę drastycznie zaostrzył obecny już w Unii Europejskiej kryzys energetyczny. Agresja  ta zachwiała fundamentami europejskiego rynku energii i doprowadziła do ogromnych wzrostów cen gazu, ropy i węgla. Kryzys nasilił, gdy Gazprom zaczął w czerwcu zmniejszać dostawy przez gazociąg NordStream o ok. 60 procent.

Niemcy a gaz

Niemcy, trzeci największy na świecie importer gazu netto, przygotowują się do uniezależnienia się od rosyjskiego gazu.  Udział rosyjskiego gazu w łańcuchach dostaw tego paliwa do Niemiec wynosił 55 procent. Przy wspólnym wysiłku przedsiębiorstw i obywateli, oszczędzanie energii, efektywność energetyczna i elektryfikacja mogą prawdopodobnie zmniejszyć zależność od rosyjskiego gazu do 30 procent do końca 2022 roku. Całkowita niezależność od rosyjskiego gazu planowana jest na lato 2024 roku.

Zgodnie z Planem Awaryjnym dla Gazu (niem. Der Notfallplan Gas), Niemcy podejmują działania zarówno po stronie popytu, jak i podaży. W przemyśle Niemcy wprowadzają mechanizm motywacyjny do oszczędzania gazu, co oznacza, że najwięksi odbiorcy i dostawcy mogą oferować swój niewykorzystany gaz w ramach aukcji, a ich zwycięzcy otrzymują wynagrodzenie za udostępnione na rynku paliwo. Rząd federalny  Niemiec w celu   zapewnienia  bezpieczeństwa dostaw energii i paliw opracował nowelizację ustawy o bezpieczeństwie energetycznym. Ustawa o bezpieczeństwie energetycznym, pochodząca jeszcze z czasów pierwszego kryzysu naftowego w latach 70-tych, już wtedy zawierała szerokie uprawnienia dla rządu do podejmowania działań w przypadku kryzysu energetycznego. Bundestag uchwalił nowelizację wspomnianego aktu prawnego 12 maja 2022, a wszedł on w życie już  dnia 22 maja.

Niemiecka ustawa o bezpieczeństwie energetycznym

Ustawa o bezpieczeństwie energetycznym (niem. Gesetz zur Sicherung der Energieversorgung, dalej: EnSiG) upoważnia  rząd federalny do wydawania rozporządzeń prawnych w przypadku zakłócenia lub zagrożenia dostaw energii w celu zapewnienia zaspokojenia żywotnych potrzeb energetycznych. Obejmuje to w szczególności wydawanie przepisów dotyczących ograniczenia produkcji, dystrybucji i wykorzystania energii oraz wszelkiego rodzaju źródeł energii. EnSiG umożliwia również rządowi federalnemu decydowanie o maksymalnych cenach energii, jak również o ograniczeniach prędkości i zakazach jazdy dla pojazdów mechanicznych

Uchwalona przez Bundestag nowelizacja EnSiG precyzuje i uzupełnia istniejące już uprawnienia do wydawania rozporządzeń oraz stwarza dodatkowe możliwości działania w czasie kryzysu energetycznego.

Wraz z nowelizacją ustawy o bezpieczeństwie energetycznym niemiecki ustawodawca tworzy szerokie nowe regulacje i możliwości działania w celu zabezpieczenia dostaw energii na wypadek kryzysu energetycznego. Operatorzy infrastruktury krytycznej w niemieckim sektorze energetycznym mogą w przyszłości zostać objęci zarządem komisarycznym (niem. Treuhandverwaltung für Unternehmen) lub nawet wywłaszczeni (niem. Enteignung), jeżeli nie będą w wystarczającym stopniu wypełniać swoich obowiązków w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa dostaw. Obejmuje to przypadki, w których krajowe spółki zależne są "porzucane" przez zagraniczne spółki dominujące (jak w przypadku Gazprom Germania GmbH).

Zarząd komisaryczny może zostać zarządzony w szczególności wtedy, gdy istnieje ryzyko, że przedsiębiorstwo energetyczne nie będzie już należycie wypełniać swoich obowiązków w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa dostaw. W szczególności można czasowo zawiesić prawo głosu akcjonariuszy lub przekazać je agencji rządu federalnego, wydać polecenia dla zarządu oraz ograniczyć jego uprawnienia do podejmowania decyzji (§ 17 EnSiG). Zarząd komisaryczny  może trwać  maksymalnie sześć miesięcy, ale może być przedłużany nawet kilkakrotnie, każdorazowo na kolejne sześć miesięcy, o ile nadal spełnione są przesłanki do sprawowania zarządu powierniczego.

Należy zaznaczyć, że w przypadku wywłaszczenia  przedsiębiorstwa otrzymują tymczasowo nowego właściciela w postaci państwa niemieckiego. Może to nieść konsekwencje dla istniejących stosunków umownych, na przykład w odniesieniu do tzw. klauzul zmiany kontroli i związanych z nimi praw do wypowiedzenia. Jednak spółki, których akcje zostały wywłaszczone, mają być docelowo ponownie sprywatyzowane, co wyraźnie przewiduje treść ustawy. Powiernictwo lub wywłaszczenie przez niemieckie państwo może być również korzystne dla partnerów biznesowych danych spółek. Utrzymanie działalności gospodarczej przez państwo niemieckie zapobiega niewypłacalności przedsiębiorstwa i gwarantuje wypełnienie zobowiązań umownych wobec osób trzecich.

Nowelizacja EnSiG zawiera przepis umożliwiający dostosowanie cen gazu w dobie kryzysu energetycznego. Ma to dotyczyć przypadków, w których dostawy gazu do Niemiec są wstrzymane lub drastycznie ograniczone, a importerzy i inni uczestnicy łańcucha dostaw muszą dokonywać kosztownych zakupów zastępczych, aby wypełnić swoje zobowiązania w zakresie dostaw. W takim przypadku wszystkie zainteresowane przedsiębiorstwa energetyczne w łańcuchu dostaw będą miały prawo do dostosowania cen wobec swoich odbiorców (§ 24 EnSiG). Przepis ten ma zapobiec sytuacji, w której importerzy znajdą się w trudnej sytuacji finansowej, co mogłoby mieć  katastrofalne skutki dla całego rynku i zagrozić interesom odbiorców gazu.

Przyspieszenie rozwoju OZE
 
Niemcy postrzegają rozwój OZE jako kluczowy aspekt zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. W lipcu 2022 roku uchwalona została  Ustawa o natychmiastowych środkach na rzecz przyspieszonej ekspansji energii odnawialnych i dalszych środków w sektorze energii elektrycznej (niem. Gesetz zu Sofortmaßnahmen für einen beschleunigten Ausbau der erneuerbaren Energien und weiteren Maßnahmen im Stromsektor), zawierająca zmiany w najważniejszych aktach prawnych dotyczących niemieckiego sektora OZE. W celu  uniezależnienia Niemiec od rosyjskich paliw kopalnych, rząd federalny dąży do zwiększenia mocy zainstalowanej energii słonecznej w całym kraju do 215 GW do końca tej dekady z obecnych 60 GW, co oznacza, że 22 GW nowej mocy musi być wdrażane rocznie. Rozwój lądowej energetyki wiatrowej musi osiągnąć 10 GW rocznie, tak aby w 2030 roku Niemcy dysponowały około 115 GW mocy zainstalowanej w  turbinach. Aby wesprzeć dodawanie nowych mocy, nowelizacja ustawy o OZE (niem. Erneuerbare-Energien Gesetz) zobowiązuje każdy kraj związkowy do odłożenia minimalnej ilości ziemi pod instalację turbin wiatrowych, tak aby łącznie 2% terytorium Niemiec było dostępne dla energii wiatrowej. Poszczególne kraje związkowe muszą do końca 2032 roku przeznaczyć na turbiny od 1,8% do 2,2% swojej powierzchni. Dotychczas pod energetykę wiatrową przeznaczono zaledwie 0,8% powierzchni kraju, z czego tylko 0,5% jest faktycznie wykorzystywane w tym celu.

Cele dotyczące mocy zainstalowanej  w morskiej energetyce wiatrowej zostały również podniesione (30 GW do 2030 r., 40 GW do 2035 r. i co najmniej 70 GW do 2045 r.) Niemiecki parlament przyjął nowe brzmienie ustawy o morskiej energetyce wiatrowej (niem. Gesetz zur Entwicklung und Förderung der Windenergie auf See, dalej: WindSeeG). Wprowadza ona istotne zmiany w konstrukcji niemieckiego systemu aukcji dla morskich farm wiatrowych. WindSeeG ustanowiła dwa różne rodzaje aukcji, z których jedna obejmuje licytację negatywną bez limitu kwot, które deweloperzy mogą zaoferować. Jest to złe rozwiązanie: nieograniczona negatywna licytacja oznacza dodatkowe koszty dla odbiorców energii elektrycznej i łańcucha dostaw.
 
Wnioski

Rosyjska Inwazja na Ukrainę obnażyła niebezpieczeństwa związane z uzależnieniem energetycznym, podkreśliła krytyczną rolę, jaką samowystarczalność energetyczna odgrywa w ramach bezpieczeństwa narodowego. Przerwy w dostawach gazu z Rosji mają decydujący wpływ na  bezpieczeństwo energetyczne Niemiec.  Rząd federalny podjął w ostatnim czasie szereg działań  mających stworzyć regulacje prawne, które przyśpieszą transformację energetyczną. Ostatnie badanie Instytutu Fraunhofera wykazało, że rozwój OZE przyczynił się jak dotąd do obniżenia godzinowych cen hurtowych energii o 4 euro/MWh w 2022 roku.  Powszechne wykorzystanie OZE mogłoby pozwolić Niemcom na zaspokojenie swoich potrzeb energetycznych i zmniejszenie potrzeby polegania na źródłach energii spoza swoich granic.

 

 Bartłomiej Kupiec

Prawnik i analityk polityki klimatycznej. Redaktor naczelny portalu Energystreamer. Członek Stowarzyszenia "Z Energią o Prawie".  Zdobywał doświadczenie w wiodących polskich i międzynarodowych kancelariach prawnych, think-tankach oraz niemieckiej firmie konsultingowej. Ponadto zajmował stanowisko starszego specjalisty w Ministerstwie Rozwoju i Technologii, gdzie opracowywał i analizował regulacje dla sektora odnawialnych źródeł energii oraz społeczności energetycznych w celu wdrożenia unijnych dyrektyw do krajowego porządku prawnego.

Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w Jagiellońskim w Krakowie. Absolwent Szkoły Prawa Amerykańskiego organizowanej przez The Catholic University of America, Columbus Law School w Waszyngtonie we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim. Absolwent Szkoły Prawa Niemieckiego, organizowanej przez Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim.