Prognozy dla zielonego wodoru
Produkcja odnawialnego, lub "zielonego" wodoru jest kluczową częścią strategii Komisji Europejskiej mającej na celu przyspieszenie przejścia na zieloną energię w UE. UE ma nadzieję, że zielony lub niskoemisyjny wodór może zastąpić gaz ziemny w sektorach powodujących duże emisje gazów cieplarnianych, takich jak produkcja stali. Plan REPower EU, opublikowany w maju, wyznacza ambitne cele w zakresie produkcji i importu ton zielonego wodoru do 2030 roku. Zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu w strategicznym interesie UE leży umieszczenie wodoru na wysokiej pozycji w agendzie  polityki energetycznej, dalsze inwestowanie w międzynarodową współpracę w zakresie działań związanych z walką z kryzysem klimatycznym, a także rozszerzenie agendy na nowe obszary. Przeszkodą dla rozwoju zielonego wodoru w Unii Europejskiej są koszty jego produkcji. Zgodnie z analizami  ekonomicznymi Międzynarodowej Agencji Energetycznej (ang. International Energy Agency) zielony wodór, jest obecnie nadal dwa do trzech razy droższy niż wodór  pochodzący paliw kopalnych. Z kolei Agencja Energii Odnawialnej (ang. International Renewable Energy Agency, IRENA) w raporcie pt.”Geopolitics of the Energy Transformation: The Hydrogen Factor” szacuje, że do 2050 roku zielony wodór  pokryje do 12 proc. światowego zużycia energii, dodatkowo do tego czasu ponad 30 proc. wytwarzanego zielonego wodoru stanowić ma przedmiot handlu transgranicznego.

Unijny rynek wodoru

Warunkiem powszechnego  stworzenia unijnego rynku wodoru jest  dostępność infrastruktury umożliwiającej zaspokajanie podaży i popytu. Jeśli chodzi o transport i przechowywanie zielonego wodoru, główne trudności polegają na budowie ogromnej infrastruktury i konieczności współpracy transgranicznej. Obecnie wodór (pochodzący z przede wszystkim paliw kopalnych) jest zwykle produkowany i zużywany na miejscu, przy stosunkowo niskich kosztach. Budowa globalnego rynku wodoru wymagałaby więc ogromnych inwestycji w rozwój infrastruktury. Wodór może być transportowany  między innymi rurociągami,  oraz (w ograniczonym ze względu na możliwości techniczne zakresie) za pośrednictwem innych środków. Wodór może być również cyklicznie  składowany np. w kawernach solnych. Zapotrzebowanie na infrastrukturę związaną z wodorem będzie ostatecznie zależało od struktury i opłacalności  produkcji wodoru i popytu na niego oraz od  możliwości technicznych jego  transportu i magazynowania. Państwa członkowskie UE mają różne możliwości w zakresie produkcji wodoru odnawialnego, a otwarty i konkurencyjny rynek UE zapewniający niezakłócony handel transgraniczny przyniesie istotne korzyści w zakresie konkurencji, przystępności cenowej i bezpieczeństwa dostaw zielonego wodoru.    

Stworzenie konkurencyjnego rynku wodoru, opartego na zasadach transparentności ułatwiłoby wejście na rynek nowym producentom ze względu na rynkowe sygnały cenowe  umożliwiające podjęcie świadomej decyzji odnośnie inwestycji w infrastrukturę odnawialnego wodoru jak i zakupu lub sprzedaży tego dobra. Aby ułatwić wykorzystywanie wodoru i rozwinąć rynek Komisja Europejska w grudniu 2021 roku przedstawiła propozycje regulacji na szczeblu unijnym mające na celu rozwój opłacalnej, transgranicznej infrastruktury wodorowej i konkurencyjnego rynku wodoru. Proponowane regulacje mogą zapewnić  równe szanse w oparciu o unijne przepisy dotyczące rynku i infrastruktury wodorowej oraz likwidację barier utrudniających ich rozwój. Proponowane regulacje prawne stwarzają również odpowiednie warunki dla infrastruktury gazu ziemnego, która może być ponownie wykorzystywana do transportowania wodoru, co prowadzi do obniżenia kosztów  tworzenia gospodarki wodorowej. Ponadto pakiet regulacyjny z grudnia 2021 roku zawiera propozycje dotyczące stworzenia europejskiej sieci operatorów sieci wodorowych w celu zapewnienia należytego zarządzania unijną siecią wodorową oraz ułatwienia handlu i dostaw wodoru przez granice UE. Otwarty i konkurencyjny rynek UE z cenami odzwierciedlającymi koszty produkcji  zielonego wodoru,i koszty emisji gazów cieplarnianych mógłby skutecznie zapewnić czysty i bezpieczny wodór  odbiorcom  końcowym.

Unia Europejska a międzynarodowy handel wodorem

Kolejną implikacją celów REPowerEU dla wodoru jest to, że wszystkie państwa członkowskie UE będą musiały podjąć krytyczne decyzje dotyczące rozwoju gospodarki wodorowej w ciągu najbliższych dwóch lat. Osiągnięcie produkcji oraz importu 20 milionów ton rocznie będzie wymagało od prawie wszystkich państw członkowskich UE dokonania znaczących inwestycji w obrębie swoich granic, a także stworzenia warunków dla inwestycji w dostawy wodoru spoza UE. Unia Europejska, która od dawna jest importerem netto energii, nadal będzie nim w gospodarce opartej na zielonym wodorze. Oznacza to, że w szerszym kontekście wodór można by włączyć do międzynarodowych, regionalnych i dwustronnych wysiłków dyplomatycznych UE podejmowanych w związku z realizacją polityki energetyczno-klimatycznej.

Rozwój unijnego rynku zielonego wodoru stwarza nowe  możliwości o charakterze geopolitycznym w postaci rozwoju transeuropejskich partnerstw energetycznych zawiązanych z sąsiednimi krajami i regionami, prowadząc do przyspieszenia dywersyfikacji dostaw oraz pomagając w zaprojektowaniu stabilnych i bezpiecznych łańcuchów dostaw zielonego wodoru lub energii elektrycznej potrzebnej do jego produkcji.  Biorąc pod uwagę zasoby naturalne, fizyczne połączenia międzysystemowe i rozwój technologiczny, priorytetowymi partnerami powinny być kraje wschodniego oraz południowego sąsiedztwa, w szczególności Ukraina, zachodnie kraje Bałkańskie, Maroko jak i Algieria. Współpraca  powinna obejmować badania naukowe, politykę regulacyjną, bezpośrednie inwestycje oraz transgraniczny handel wodorem, jak i powiązanymi technologiami i usługami. Tym samym unijny rynek wodoru może się stać pomostem w ściślejszych relacjach pomiędzy UE a państwami ościennymi. Kraje sąsiadujące z UE, dysponujące dużą ilością taniej energii elektrycznej z OZE, mogłyby stać się producentami zielonego wodoru, co miałoby współmierne konsekwencje geoekonomiczne, geopolityczne i umożliwiłoby przyśpieszenie ich rozwoju gospodarczego.

Euro międzynarodową walutą w transakcjach wodorowych?

Mając na uwadze powyższe realia,  UE pragnie, aby jej własna waluta, euro, zajęła pozycję w globalnym handlu zielonym wodorem. Aby zmniejszyć ryzyko finansowe w związku z transgranicznym obrotem wodorem, na jakie narażone są unijne podmioty rynkowe, istotne jest wspieranie rozwoju ustrukturyzowanego międzynarodowego rynku wodoru opartego o transakcje w  euro. Najpewniejszym sposobem dla UE, aby zabezpieczyć euro jako główną walutę, w transakcjach wodorem na świecie jest zwiększenie popytu ze strony odbiorców końcowych  w państwach członkowskich i dokonywanie transakcji w euro.  UE może to zrobić poprzez kontynuowanie inwestycji w projekty związane z zielonym wodorem, Wystarczająco rozwinięty popyt i potencjał wykorzystania zielonego wodoru skłoniłby uczestników rynku  do spekulowania na cenie zielonego wodoru lub kupnem i sprzedażą kontraktów na fizyczną dostawę do unijnego hubu zielonego wodoru, w celu osiągnięcia korzyści finansowych lub zabezpieczenia się przed zmiennością rynku. Jako że rynek wodoru dopiero się tworzy, Komisja Europejska powinna  opracować wskaźnik dla transakcji denominowanych w euro związanych z zielonym wodorem, co  w ostatecznym rozrachunku zwiększyłoby płynność na rynku i umocniłoby euro jako walutę dominującą w przyszłym handlu wodorem.

Wnioski

Importowanie wodoru przez UE  powinno opierać się między innymi na empirycznie uzasadnionych analizach dotyczących współpracy z państwami Afryki Północnej i Europy Wschodniej oraz Południowej. UE musić, mieć jednak na uwadze zabezpieczenie swojej niezależności energetycznej poprzez ograniczenie zapotrzebowania na import wodoru za pomocą poprawy w zakresie efektywności energetycznej elektrolizerów. UE powinna dywersyfikować źródła  importu wodoru i dróg transportu. Choć import za pośrednictwem rurociągów z  ościennych krajów będzie prawdopodobnie tańszy w przyszłości, to nadmierne oparcie się na  nielicznych trasach rurociągów wodorowych  może zagrozić bezpieczeństwu energetycznemu EU.  Budowa nowych rurociągów lub przebudowa istniejących, jest czasochłonna i wymaga współpracy wielu podmiotów w kilku krajach. Dlatego też UE powinna importować zielony wodór lub jego pochodne drogą morską, jeżeli zaistnieją do tego opłacalne przesłanki techniczne. W 2026 roku w Rotterdamie ma powstać terminal do importu zielonego amoniaku (zielony amoniak jako nośnik wodoru będzie odgrywał istotną rolę; wodór w połączeniu z azotem w postaci amoniaku może być w prosty i bezpieczny sposób transportowany w dużych ilościach, a następnie przechowywany i ponownie przekształcany w zielony wodór).

Zgodnie z danymi IRENA działalność na rynku wodoru będzie z jednej strony bardziej konkurencyjna, ale i mniej lukratywna niż w przypadku paliw kopalnych, gdyż  biznes wodorowy to działalność gospodarcza związana z konwersją, a nie z wydobyciem, przez co może być  on produkowany w sposób konkurencyjny w wielu miejscach. Ogranicza to możliwości uzyskania zysków ekonomicznych podobnych  do tych generowanych przez branżę paliw kopalnych. Należy zaznaczyć, że geopolityczna układanka wodorowa, nie różni się zbytnio od  tej dotyczącej gazu ziemnego – po prostu  UE importując zielony wodór lub energię elektryczną, do jego produkcji  zastąpi jedną zależność inną, a niektóre kraje eksportujące zastąpią jeden towar innym. Pojawią się jednak nowi uczestnicy rynku, zwłaszcza ci o rekordowo niskich cenach energii pochodzącej, którzy będą w stanie zmienić pewien układ sił, zwłaszcza w obszarze Eurazji.                           

UE powinna podejmować działania na arenie międzynarodowej do stworzenia norm oraz ustalenia standardów rozwoju gospodarki wodorowej. Konieczne jest uzgodnienie zasad operacyjnych, zharmonizowanych norm bezpieczeństwa oraz wpływu technologii wykorzystywanych na rynku wodoru na środowisko naturalne. Mogą  one na przykład  objąć harmonizację przepisów prawnych dotyczących  wykorzystania wodoru w transporcie morskim jak i lądowym. Handel wodorem spowoduje powstanie nowych wzorców współzależności i zmiany w stosunkach geopolitycznych między Unią Europejską a państwami sąsiadującymi.

 Bartłomiej Kupiec

Prawnik i analityk polityki klimatycznej. Redaktor naczelny portalu Energystreamer. Członek Stowarzyszenia "Z Energią o Prawie".  Zdobywał doświadczenie w wiodących polskich i międzynarodowych kancelariach prawnych, think-tankach oraz niemieckiej firmie konsultingowej. Ponadto zajmował stanowisko starszego specjalisty w Ministerstwie Rozwoju i Technologii, gdzie opracowywał i analizował regulacje dla sektora odnawialnych źródeł energii oraz społeczności energetycznych w celu wdrożenia unijnych dyrektyw do krajowego porządku prawnego.

Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w Jagiellońskim w Krakowie. Absolwent Szkoły Prawa Amerykańskiego organizowanej przez The Catholic University of America, Columbus Law School w Waszyngtonie we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim. Absolwent Szkoły Prawa Niemieckiego, organizowanej przez Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim.