W poprzednim artykule przeanalizowano faktyczny zakres nowelizacji Ustawy z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich, która miała być remedium na ewentualne zagrożenie o charakterze terrorystycznym, co stoi w całkowitej sprzeczności z faktycznym kształtem nowelizowanych przepisów.
Kluczowym elementem spornym oraz rodzącym duże wątpliwości praktyczne jest kwestia ewentualnej odpowiedzialności dyscyplinarnej a nawet karnej osoby, która w sytuacji zagrożenia obiektów infrastruktury krytycznej na polskich obszarach morskich, miałaby podjąć decyzję o zatopieniu jednostki pływającej, stwarzającej to zagrożenie. Obecnie obowiązujące przepisy stawiają taką osobę w bardzo trudnej sytuacji prawnej, co zostanie przeanalizowane poniżej.
Chcąc rzetelnie ocenić kluczowe aspekty związane z infrastrukturą krytyczną na polskich obszarach morskich, należy przeanalizować przepisy dotyczące statusu prawnego funkcjonariuszy Straży Granicznej, a konkretnie jej morskiego komponentu, funkcjonariuszy Policji, pełniących służbę w Komisariacie Wodnym Policji w Gdańsku lub w Referacie Wodnym Komendy Miejskiej Policji w Szczecinie oraz żołnierzy, służących w składzie załóg okrętów RP.
Zaczynając
od funkcjonariuszy SG należy wspomnieć, iż w myśl art. 1 ust. 2 pkt 1
Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, do zadań
Straży Granicznej należy ochrona granicy państwowej na lądzie i morzu.
Dodatkowo w punkcie 10 tegoż przepisu, ustawodawca wymienił jako zadanie
Straży Granicznej nadzór nad eksploatacją polskich obszarów morskich
oraz przestrzeganiem przez statki przepisów obowiązujących na tych
obszarach. Uprawnienia tej formacji zostały określone w dwóch aktach
prawnych.
Jako pierwszy akt należy oczywiście wymienić przytoczoną
wyżej ustawę o Straży Granicznej. Zgodnie z art. 14 ust. 1 tejże ustawy
w przypadku, gdy wymagają tego względy obronności państwa lub
nienaruszalności granicy państwowej, dowódcy jednostek pływających
Straży Granicznej na morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym
mają prawo:
1) wezwać statek do zmniejszenia prędkości przepływu,
zatrzymania się do kontroli oraz zastosowania się do wskazanego kursu
przepływu;
2) zatrzymać statek, sprawdzić dokumenty dotyczące statku i
ładunku, wylegitymować załogę statku oraz znajdujących się na nim
pasażerów, zbadać ładunek i przeszukać pomieszczenia statku, a także
zatrzymać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa;
3) zmusić statek do zawinięcia do wskazanego portu, jeżeli kapitan nie stosuje się do wydanych poleceń.
Z
kolei zgodnie z art.14 ust. 2 ww. ustawy dowódcy jednostek pływających
Straży Granicznej mają prawo do podejmowania działań, o których mowa w
ust. 1, również, gdy statek na morskich wodach wewnętrznych lub morzu
terytorialnym:
1) przyjmuje na pokład lub wysadza ludzi wbrew obowiązującym przepisom;
2) dokonuje załadunku lub wyładunku towarów poza miejscami do tego wyznaczonymi;
3) opuszcza port bez kontroli granicznej;
4) nawiązuje łączność z wybrzeżem w celach przestępczych;
5) łowi ryby lub eksploatuje w innych sposób wody i dno morskie wbrew obowiązującym przepisom;
6) wpływa na obszar strefy zamkniętej lub niebezpiecznej dla żeglugi lub rybołówstwa;
7) zakotwicza poza miejscem do tego przeznaczonym;
8) narusza przepisy dotyczące bezpieczeństwa żeglugi i transportu;
9) narusza przepisy sanitarne lub ochrony środowiska.
Natomiast ust. 3 tegoż przepisu rozszerza uprawnienia dowódcy jednostki pływającej Straży Granicznej, ale w pewnym tylko zakresie, również na wyłączną strefę ekonomiczną. Otóż w myśl tejże normy prawnej uprawnienia, o których mowa w ust. 1, przysługują również przy wykonywaniu zadań w zakresie ochrony praw Rzeczypospolitej Polskiej w jej wyłącznej strefie ekonomicznej, której status i zakres określają odrębne przepisy i umowy międzynarodowe.
Kolejnym aktem prawnym,
regulującym zakres uprawnień funkcjonariuszy Straży Granicznej
wchodzących w skład załóg jednostek pływających tej formacji, jest
Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej
Polskiej i administracji morskiej. Otóż zgodnie z art. 50 ust. 5 w
przypadku nieobecności inspektora inspekcji morskiej na pokładzie
jednostki pływającej Straży Granicznej, Straż Graniczna może
samodzielnie realizować uprawnienia do:
a) kontrolowania, czy statki są uprawnione do działalności, którą wykonują oraz czy posiadają wymagane pozwolenie,
b)
kontrolowania, czy żegluga lub inna działalność jest wykonywana zgodnie
z przepisami prawa polskiego i umowami międzynarodowymi,
c) wykrywania zanieczyszczeń środowiska morskiego powodowanych działalnością na morzu i ich sprawców,
d) kontrolowania, czy statki spełniają wymagania w zakresie ochrony żeglugi morskiej,
e)
kontrolowania, czy przewoźnik, operator terminalu lub sprzedawca
biletów, w rozumieniu rozporządzenia nr 1177/2010, wypełniają obowiązki
określone w rozporządzeniu nr 1177/2010 w imieniu terenowego organu
administracji morskiej.
Warto
zaznaczyć, iż w momencie, gdy statek na morskich wodach wewnętrznych
lub na morzu terytorialnym, mimo wezwania, nie zatrzyma się i nie
zaniecha działań naruszających przepisy obowiązujące na tych wodach,
dowódca jednostki pływającej Straży Granicznej może wydać rozkaz oddania
strzału ostrzegawczego w powietrze, następnie zaś strzału przed dziób i
za rufę statku.
Jeżeli statek mimo to nie zastosuje się do wezwania, dowódca jednostki pływającej może rozkazać otworzyć ogień do tego statku. Te same zasady stosuje się przy pościgu na morzu pełnym. Jednakże użycie broni pokładowej przez jednostki pływające Straży Granicznej do ściganego statku może mieć miejsce jedynie w sytuacjach wyjątkowych i jako środek ostateczny, gdy inne środki nie są wystarczające do zatrzymania statku lub wymuszenia posłuszeństwa, lecz nie powinno zmierzać do jego zatopienia (art. 18 i 25 Ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1080).
Przedstawione powyżej przepisy są podstawą do wykonywania
zadań przez funkcjonariuszy Straży Granicznej na polskich obszarach
morskich, jednak podjęcie przez funkcjonariusza decyzji o użyciu środków
przymusu w postaci broni palnej, jest niezmiernie obciążające dla
funkcjonariusza, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż będzie on w
sposób bezpardonowy rozliczany z takiego zachowania przez swoich
przełożonych. Po pierwsze w myśl art. 43 ust. 2 Ustawy z dnia 12
października 1990 r. o Straży Granicznej Funkcjonariusza można zawiesić w
czynnościach służbowych w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania
karnego w sprawie o przestępstwo nieumyślne, ścigane z oskarżenia
publicznego albo przestępstwo skarbowe nieumyślne lub postępowania
dyscyplinarnego, jeżeli jest to celowe z uwagi na dobro postępowania lub
dobro służby - na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy.
Użyte
sformułowanie „można zawiesić”, często traktowane jest przez
przełożonych dyscyplinarnych jako imperatyw i niejako „z automatu”,
funkcjonariusz jest zawieszany w czynnościach służbowych. Rodzi to
oczywiście daleko idące konsekwencje dla takiego funkcjonariusza.
W
myśl bowiem art. 128 ust. 1 i 2 Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o
Straży Granicznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1080), w okresie
zawieszenia w czynnościach służbowych:
- funkcjonariuszowi zawiesza się od najbliższego terminu płatności 50% należnego uposażenia;
-
okres zawieszenia w czynnościach służbowych nie podlega wliczeniu do
okresu służby funkcjonariusza, od którego zależy wysokość uposażenia,
wysokość innych świadczeń pieniężnych lub prawo do nich oraz wymiar
urlopu wypoczynkowego, a także innych rodzajów urlopów przysługujących
funkcjonariuszowi.
Z
obowiązku opisana zostanie również odpowiedzialność funkcjonariuszy
Policji. Jednak należy pamiętać, iż w związku z wyposażeniem,
strukturami oraz zakresem kompetencyjnym, formacja ta ma znikome
znaczenie jako morski organ ścigania, co zostanie wskazane poniżej.
Otóż
w myśl art. 1 ust. 2 pkt 2 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji,
do podstawowych zdań Policji należy ochrona bezpieczeństwa i porządku
publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w
środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu
drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania.
Chcąc
wyjaśnić pojęcie „wód powszechnego korzystania” należy sięgnąć do
Ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne, a konkretnie art. 32 ust. 1
przytoczonego aktu prawnego zgodnie z którym: każdemu przysługuje prawo
do powszechnego korzystania z publicznych śródlądowych wód
powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych oraz z wód morza
terytorialnego, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej.
Na
terenach nadmorskich funkcjonują 3 komendy wojewódzkie Policji (w
Szczecinie, Gdańsku oraz Olsztynie) oraz 19 komend powiatowych
(miejskich) Policji (dziewięć w województwie zachodniopomorskim, osiem w
województwie pomorskim i dwie w województwie warmińsko-mazurskim).
Zadania Policji wodnej na wodach morskich i terenach nadmorskich
realizują m.in. specjalistyczny Komisariat Wodny Policji, znajdujący się
w strukturach Komendy Wojewódzkiej Policji w Gdańsku, cztery sezonowe
nieetatowe komórki organizacyjne, w tym: Ogniwa Wodne (KPP w Pucku i KMP
w Gdyni), oraz Nieetatowe Zespoły Wodne (KPP w Nowym Dworze Gdańskim i
KPP w Kołobrzegu). Ponadto w pięciu komendach powiatowych (miejskich)
Policji w: Świnoujściu, Policach, Goleniowie, Kamieniu Pomorskim i
Elblągu, zadania Policji wodnej na wodach morskich i terenach
nadmorskich realizowane są przez funkcjonariuszy czasowo wyznaczonych z
innych jednostek i komórek organizacyjnych Policji.
Struktura
ta również pokazuje jak bardzo komponent morski Policji nie jest gotowy
do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania infrastruktury krytycznej
naszego państwa na polskich obszarach morskich.
Ciekawy z tej
perspektywy jest również stan wyposażenia tego „morskiego” organu
ścigania, w skład którego wchodzi 14 łodzi, z czego trzy to łodzie
kategorii R-1 (o długości całkowitej kadłuba powyżej 6,5 m), dziesięć to
łodzie kategorii R-2 (o długości kadłuba od 5,4 m do 6,49 m) i jedna to
łódź kategorii R-3 (o długości kadłuba od 3,9 m do 5,39 m). Wszystkie
te jednostki pływające są łodziami z kadłubem wykonanym z laminatu,
otoczonym pneumatyczną tubą, jednostki te:
1) po pierwsze są całkowicie nieprzydatne w momencie oblodzenia akwenu;
2)
po drugie, co jest zapewne wypadkową głównego kryterium dla zakupów
jednostek budżetowych, w tej wersji konfiguracyjnej ich dzielność
pozostawia wiele do życzenia, co oznacza, iż w przypadku gorszych
warunków hydrometeorologicznych jednostki te są bezużyteczne.
Jeżeli
chodzi o odpowiedzialność dyscyplinarną i karną konstrukcja przepisów
jest analogiczna jak tych, które dotyczą funkcjonariuszy Straży
Granicznej. Nie może być zresztą inaczej, skoro obie służby podlegają
Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji. W przypadku
funkcjonariusza Policji mówimy zatem również o zawieszeniu 50 %
uposażenia oraz o niewliczeniu do okresu służby funkcjonariusza, od
którego zależy wysokość uposażenia, wysokość innych świadczeń
pieniężnych lub prawo do nich oraz wymiar urlopu wypoczynkowego, a także
innych rodzajów urlopów przysługujących funkcjonariuszowi.
Marynarka
Wojenna wskazana została m.in. w nowelizacji ustawy o ochronie żeglugi i
portów morskich jako ta, której siły będą mogły być zastosowane w celu
zapobieżenia, ograniczenia lub usunięcia poważnego i bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącego statkom, obiektom portowym i portom oraz
związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub
obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego.
Zgodnie
ze Strategią Obronności RP, Marynarka Wojenna przeznaczona jest do
obrony interesów państwa na polskich obszarach morskich, morskiej obrony
wybrzeża oraz udziału w lądowej obronie wybrzeża we współdziałaniu z
innymi rodzajami sił zbrojnych, w ramach strategicznej operacji
obronnej. Zgodnie ze zobowiązaniami międzynarodowymi Marynarka Wojenna
utrzymuje zdolności do realizacji zadań związanych z zapewnieniem
bezpieczeństwa zarówno w obszarze Morza Bałtyckiego jak i poza nim.
Podstawowym zadaniem Marynarki Wojennej jest obrona i utrzymanie
morskich linii komunikacyjnych państwa podczas kryzysu i wojny oraz
niedopuszczenie do blokady morskiej kraju. W czasie pokoju Marynarka
Wojenna wspiera działania Straży Granicznej w obszarze morskich wód
terytorialnych i wyłącznej strefy ekonomicznej w ramach dostosowania sił
morskich Rzeczypospolitej Polskiej do wymagań sojuszniczych. [A.
Krampichowski, Rola Marynarki Wojennej w zwalczaniu zagrożeń
asymetrycznych, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2017, vol. 11,
nr 2, s. 111 – 117].
Również w przypadku żołnierzy pełniących
zawodową służbę wojskową mamy do czynienia z regulacjami dotyczącymi
zawieszenia żołnierza w czynnościach służbowych. Otóż zgodnie z art. 225
Ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (t.j. Dz. U. poz.
2305 z późn. zm.), żołnierza zawodowego można zawiesić w czynnościach
służbowych w przypadku wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego w
sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe lub przestępstwo
nieumyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowania
dyscyplinarnego, jeżeli jest to celowe z uwagi na dobro postępowania lub
dobro służby - na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy. Również żołnierzowi
zawieszonemu w czynnościach służbowych, na mocy art. 456 przywołanej
powyżej ustawy, zawiesza się od najbliższego terminu płatności połowę
ostatnio otrzymanego uposażenia zasadniczego oraz wypłatę dodatków o
charakterze stałym, a także wypłatę należności pieniężnych, m.in.
odprawę związaną ze zwolnieniem ze służby lub ekwiwalent pieniężny za
urlop wypoczynkowy.
Można
by się było zastanawiać nad związkiem pomiędzy przytoczonymi powyżej
przepisami a problemami związanymi z ochroną infrastruktury krytycznej
na polskich obszarach morskich. Związek ten jest dość oczywisty i nasuwa
się samoistnie.
Ani funkcjonariusz Straży Granicznej, bądź też Policji, ani żołnierz pełniący służbę w strukturach Marynarki Wojennej, samodzielnie nie podejmie decyzji, oczywiście w czasach pokoju, o otworzeniu ognia, nie mówiąc już o zatopieniu cywilnej jednostki pływającej, która stwarza potencjalne zagrożenie dla elementów infrastruktury krytycznej na polskich obszarach morskich.
Decyzja
taka nie zostanie podjęta z prostej i dość prozaicznej przyczyny.
Świadomość tego, że osoba taka będzie potraktowana przez swojego
przełożonego dyscyplinarnego w ten sposób, iż zostanie „z automatu”
zawieszona w czynnościach służbowych, z wszelkimi opisanymi powyżej
konsekwencjami, działać będzie na funkcjonariusza lub żołnierza w sposób
paraliżujący.
Jedna z
najbardziej fundamentalnych i zarazem zaskakujących kwestii wiąże się z
tym, iż funkcjonariusz, który podjąłby decyzję o zatopieniu jednostki w
czasie pokoju, musiałby się liczyć z bardzo realną i dotkliwą finansowo
odpowiedzialnością cywilną. Warto zaznaczyć, iż większość ubezpieczeń,
którymi są objęci funkcjonariusze, wyłączają ochronę w przypadku deliktu
dyscyplinarnego lub popełnienia przestępstwa (nawet nieumyślnego). Z
kolei państwo polskie nie chroni w tym zakresie funkcjonariuszy, co
jeszcze bardziej utrudnia podejmowanie trudnych i zarazem szybkich
decyzji mających na celu ochronę infrastruktury krytycznej na morzu.
Podsumowując
należy wskazać, iż dopóki głównym czynnikiem wpływającym na decyzję
osób, odpowiedzialnych za bezpieczeństwo naszego kraju, będzie czynnik
strachu przed odpowiedzialnością dyscyplinarną, cywilną lub karną oraz
potencjalną utratą znaczącej części należnego uposażenia oraz wydalenia
ze służby, wszelkie regulacje dotyczące podejmowania drastycznych kroków
w stosunku do ewentualnego zagrożenia funkcjonowania infrastruktury
krytycznej na morzu, są i będą przepisami „martwymi”.
W celu zapewnienia egzekwowania przepisów, mających bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo infrastruktury krytycznej na morzu, musiałoby się zmienić postrzeganie funkcjonariuszy lub żołnierzy, przez ich przełożonych dyscyplinarnych, z tych „z automatu” postrzeganych jako popełniających przewinienie, na tych którzy starają się wyegzekwować przepisy, mające na celu zapewnieni bezpieczeństwa.
Radca prawny Mateusz Romowicz
mgr Przemysław Niewiński – prawnik, konsultant kancelarii
Kancelaria Radcy Prawnego
Legal Consulting-Mateusz Romowicz
www.kancelaria-gdynia.eu
www.prawo-korporacyjne.pl
www.kancelaria-odszkodowania.eu
Energetyka, OZE
Gospodarka odpadami, Recykling
Ekologia, Ochrona środowiska
E-transport, E-logistyka, E-mobilność
EkoDom, EkoBudownictwo
EkoRolnictwo, BioŻywność
Prawo, Administracja, Konsulting
PESA straci wielomiliardową umowę w Rumunii? Sąd zablokował kontrakt
Hitachi nagrodzona pieczęcią Terra Carta 2023 Inicjatywy na rzecz Zrównoważonych Rynków
Linia bezpośrednie w świetle dyrektywy 2019/944 i polskiego prawa energetycznego
Ministrowie energii państw G20 nie osiągnęli porozumienia w sprawie redukcji zużycia paliw kopalnych
Ekstremalna pogoda powoduje coraz większe straty majątkowe [WIDEO]
Rząd zapowiada kontynuację programu odkwaszania gleb
Ropa brent | 83,76 $ | baryłka | 1,33% | 11:11 |
Cyna | 23110,00 $ | tona | 0,64% | 29 lis |
Cynk | 2507,00 $ | tona | -0,87% | 29 lis |
Aluminium | 2177,00 $ | tona | 0,60% | 29 lis |
Pallad | 1021,53 $ | uncja | -1,54% | 11:10 |
Platyna | 936,30 $ | uncja | -0,31% | 11:11 |
Srebro | 25,06 $ | uncja | 0,08% | 11:11 |
Złoto | 2038,40 $ | uncja | -0,33% | 11:11 |